ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

           

             Μια σουρεαλιστική απόβαση στο Φεγγάρι πριν από 109 χρόνια

               που διεκδικεί “πρωτιές” στην ιστορία του Κινηματογράφου

Το ‘‘μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα’’ είχε πραγματοποιηθεί στον κινηματογράφο, 68 ολόκληρα χρόνια πριν ο Αμερικανός Νηλ Άμστρονγκ κάνει την περίφημη εκείνη δήλωσή του πατώντας πρώτος από όλους τους ανθρώπους στο πετρώδες έδαφος του φεγγαριού στις 21 Ιουλίου του 1969.

Μπορεί να ήταν η NASA αυτή που ‘‘σκηνοθέτησε’’ την κοσμοϊστορική αποβίβαση του αστροναύτη της στη Σελήνη στέλνοντας στους τηλεοπτικούς δέκτες όλου του κόσμου τις συγκλονιστικές στιγμές, από το μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας, αλλά ήταν ο Γάλλος σκηνοθέτης Ζορζ Μελλιέ εκείνος που σκηνοθέτησε μια αντίστοιχη σκηνή με τεράστια δόση φαντασίας στα πρώτα μεγάλα βήματα της 7ης Τέχνης και την πρόβαλε σε μια θεατρική αίθουσα με κινηματογραφική οθόνη, μιας και τότε δεν υπήρχαν ειδικές κινηματογραφικές αίθουσες.



Το διαφημιστικό πόστερ της ταινίας



Η ταινία «Το Ταξίδι στο Φεγγάρι» (Le Voyage dans la Lune) έκανε πρεμιέρα την 1η Σεπτεμβρίου του 1902 στο Παρίσι, δηλαδή σήμερα έχει τα γενέθλιά της γιορτάζοντας τα 109 πρώτα χρόνια της ζωής της κι αυτός είναι ο λόγος της παρουσίασής της εδώ.

Το γεγονός των γενεθλίων της δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο, αν αναλογιστεί κάποιος, ότι στα σχεδόν 10 χρόνια ζωής, που μετρούσε τότε ο κινηματογράφος και από τις χιλιάδες ταινίες  που είχαν γυριστεί στο μεταξύ σε Ευρώπη και ΗΠΑ -καμιά τους μεγαλύτερη από 15 λεπτά διάρκεια- δεν καταγράφεται ως σταθμός στην ιστορία του Κινηματογράφου, εκτός φυσικά από τη δίλεπτη «Έξοδος εργατών από εργοστάσιο» (1895) των αδελφών Λυμιέρ, που σαν πρώτη ταινία που γυρίστηκε με κινηματογραφική κάμερα και προβλήθηκε σε δημόσια προβολή δικαιωματικά της ανήκει ο τίτλος του κορυφαίου milestone στην ιστορία του Κινηματογράφου.

«Το Ταξίδι στο Φεγγάρι» σε σενάριο των Ζορζ και Γκαστόν Μελλιέ βασιζόταν σε μια ελεύθερη απόδοση δυο δημοφιλών μυθιστορημάτων της εποχής· στο «Από τη Γη στη Σελήνη» του Ιουλίου Βερν και στο «Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σελήνη» του Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς.

Παρ’ ότι ούτε αυτή η ταινία δεν ξεπερνούσε σε διάρκεια τα 15 λεπτά επρόκειτο για μια υπερπαραγωγή με τα μέτρα της εποχής όσο αφορά στο ντεκόρ και στην αξιοποίηση των τότε τεχνικών δυνατοτήτων της κάμερας και του μοντάζ. Δίκαια θεωρείται ως η πρώτη κινηματογραφική ταινία του είδους της επιστημονικής φαντασίας, μολονότι τα επιστημονικά στοιχεία της είναι εξωφρενικά ακόμα και για τις δεδομένες εκείνη την εποχή γνώσεις. Το δίχως άλλο ο Μελλιέ είχε κατά νου περισσότερο μια ταινία μπουρλέσκ, παρά μια ταινία που να ανταποκρίνεται έστω και στοιχειωδώς στον όρο ‘‘επιστημονική’’. Από τις εκατοντάδες ταινίες ‘‘επιστημονικής φαντασίας’’ που γύρισε ο Μελλιέ, αυτή είναι η πιο γνωστή του, σπάζοντας τα ταμεία σε Γαλλία, σε ΗΠΑ (πρεμιέρα στις 4 Οκτωβρίου 1902) και όπου αλλού προβλήθηκε, ενώ στο γύρισμα του αιώνα από τον 20ο στον 21ο συμπεριλήφθηκε ως 84η στις 100 σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του Κινηματογράφου!..

Και  πώς να μην είναι; Πρώτη ταινία επιστημονικής φαντασίας, πρώτη στη χρήση κινουμένων σχεδίων ανάμικτων με πραγματική δράση, λήψη με την τεχνική του στοπ καρέ και frame by frame, σπέσιαλ φαντασμαγορικά εφέ συμπεριλαμβανομένης και της σκηνής, όπου το διαστημόπλοιο δεν προσεληνώνεται απλώς, αλλά πάει και σφηνώνεται στο μάτι του ‘‘Σεληνάνθρωπου’’. Πρόκειται για μια σκηνή καταγραμμένη στην ανθολογία του παγκόσμιου Κινηματογράφου για την ντελιαριακή έμπνευση σουρεαλιστικού χιούμορ της (σημ. Ο ‘‘Σεληνάνθρωπος’’ είναι η φιγούρα ενός ανθρώπινου προσώπου που με αρκετή δόση φαντασίας μπορούμε να δούμε όλοι να σχηματίζεται από τους κρατήρες και τις σκιές στην επιφάνεια του φεγγαριού, όταν είναι πανσέληνος και η ατμόσφαιρα καθαρή).

Ας επισημάνουμε ακόμα μια πρωτιά της. Ήταν η πρώτη… έγχρωμη κινηματογραφική ταινία τριάντα τόσα χρόνια πριν το χρώμα εισβάλλει επίσημα στην κινηματογραφική σελυλόζη. Τα καρέ της είχαν ζωγραφιστεί με το χέρι ένα προς ένα και η ταινία είχε βγει στις αίθουσες σε δυο εκδοχές. Μια ασπρόμαυρη κόπια και μια χρωματιστή (επιχρωματισμένη για την ακρίβεια). Βουβές φυσικά και οι δύο.

 

Η Φοίβη, η θεά του Φεγγαριού, στην αιώρα της, όπως την είδαν στο όνειρό τους οι αστροναύτες στην ασπρόμαυρη και στην έγχρωμη κόπια της ταινίας αντίστοιχα.

Στις 11 Μαΐου φέτος στο Φεστιβάλ των Καννών προβλήθηκε η μοναδική γνωστή επιχρωματισμένη κόπια της, που είχε βρεθεί το 1993, αλλά δεν έβγαινε σε δημόσια προβολή προκειμένου προηγουμένως να υποστεί αναστατική ψηφιακή επεξεργασία. Αυτό έγινε κατορθωτό μόλις στα τελευταία 2-3 χρόνια, χάρη στις πολύ πρόσφατες εξελίξεις της ψηφιακής τεχνολογίας.

Η υπόθεση με λίγα λόγια είναι η εξής:

Η επεισοδιακή σύναξη των αστρονόμων, όπου αποφασίζεται

το ταξίδι στη Σελήνη, κάπως σαν σχολική εκδρομή!

(καρέ από την ταινία)

Ύστερα από μια επεισοδιακή σύνοδο των σοφών αστρονόμων στο αστεροσκοπείο πιθανώς απασχολούμενοι και διαπληκτιζόμενοι για το αν το φεγγάρι είναι πλανήτης ή ένα κεφάλι ελβετικής γραβιέρας (όπως από πολλά κόμικς έχουμε μάθει), έξι τολμηροί αστρονόμοι αποφασίζουν να ταξιδέψουν σε αυτό για να δουν από κοντά αυτά που βλέπουν με τα τηλεσκόπια τους.

Ετοιμάζουν γοργά την καμπίνα-κάψουλα που θα τους μεταφέρει και η μεγάλη μέρα φτάνει.

Μπαίνουν στην κάψουλα που κατασκεύασαν συνοδευόμενοι από χορευτικά  που χορεύουν για αυτούς και για την ευόδωση της αποστολής καλλίγραμμες μαζορέτες ντυμένες ναυτοπροσκοπίνες. Η κάψουλα τοποθετείται στην κάνη ενός τεράστιου κανονιού και ένας ναύτης πυροβολητής αφού σημαδεύει ψηλά στον ουρανό το φεγγάρι, πυροδοτεί το κανόνι.

Η μύτη του κανονιού είναι στραμμένη στον στόχο. Ο ναύτης αναμένει μ' αναμμένη τη δάδα το σύνθημα για

την πυροδότηση και οι χαζοχαρούμενες μαζορέτες κρατούν ενός λεπτού σιγή για κάθε ενδεχόμενο.
Με τα κριτήρια της εποχής περί ασέμνου, η ταινία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκτός από επιστημονικής
φαντασίας και ως ταινία τολμηρών σκηνών, χάρη στην αποκαλυπτική στολή που φέρουν οι μαζορέτες!
Εμφάνιση με τους μηρούς σε δημόσια θέα; Σκάνδαλο!
Μήπως και για αυτό τον λόγο είχε τεράστια εισπρακτική επιτυχία;

Η εκτόξευση είναι αντάξια του εγχειρήματος. Καπνοί, αστραπές, ταρακούνημα (ο εκκωφαντικός θόρυβος δεν ακούγεται λόγω του ότι το φιλμ είναι βουβό, αλλά εξυπακούεται).

Ύστερα από λίγο φτάνουν στον δορυφόρο της Γης πέφτοντας ίσα στο μάτι (κρατήρα) του ‘‘Ανθρώπου της Σελήνης’’ σε μια σκηνή που θυμίζει έντονα καρτούν. Είναι η πιο διάσημη σκηνή της ταινίας.

Αφού εποπτεύουν τον χώρο γύρω τους βλέπουν και τη Γη να ανατέλλει και κάνουν χαρές μεγάλες, πραγματοποιούν το πρώτο στην ιστορία υπαίθριο κάμπινγκ στον δορυφόρο της Γης! Απλώνουν κουβέρτες έξω από το διαστημόπλοιό τους και κοιμούνται ευτυχείς.

Το πλάνο "σήμα κατατεθέν" της ταινίας στην επιχρωματισμένη ψηφιακή επεξεργασία του στην έκδοση

που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών το 2011.

Κάτω μια γελοιογραφική εκδοχή της ίδιας σκηνής. Πιθανώς πρόκειται για πάνελ κινουμένων σχεδίων για την ταινία, που τελικά δεν χρησιμοποιήθηκε. Συμπεραίνεται από την υπογραφή του Μελλιέ δεξιά.

 Όσο κοιμούνται τον ουρανό τον διασχίζει ένας κομήτης καρτούν, τα αστέρια της Μεγάλης Άρκτου κάνουν πάρτι και η Φοίβη, η θεά της Σελήνης καθιστή σε μια μισοφεγγαρόσχημη αιώρα ραίνει τους κοιμισμένους αστροναύτες με φεγγαρόσκονη. Το βάρος της σκόνης πάνω τους κάνει τους εξερευνητές να ξυπνήσουν. Τους βγαίνει η πίστη να απαλλαγούν από αυτήν και μπαίνουν σε ένα δάσος από τεράστια μανιτάρια. Ένας από αυτούς αφήνει την ομπρέλα (!) του πλάι σε αυτά κι η ομπρέλα ψηλώνει και μετατρέπεται και αυτή σε μανιτάρι (Πού είσαι Τεξ Άιβερι, να δεις και να αντιγράψεις γκαγκς!).

Η εξερεύνηση αρχίζει κάτω από τον φλοιό της Σελήνης. Ανακαλύπτουν το δάσος με τα τεράστια μανιτάρια, ενώ διακρίνεται και η ομπρέλα που ήθελε να γίνει κι αυτή μανιτάρι. Ο ορισμός του σουρεαλισμού.

Τους επιτίθεται ένας αλλόκοτος Σεληνάνθρωπος (Σεληνίτης, λέγεται στο έργο) που μοιάζει και δεν μοιάζει με ανθρώπινο ον. Τον πετάνε στο έδαφος κι αυτός ανατινάζεται μέσα σε καπνούς κι εξαφανίζεται από προσώπου Σελήνης. Δεν μπορούν όμως να ξεφύγουν την αιχμαλωσία, καθώς τους περικυκλώνουν δεκάδες σεληνάνθρωποι, που τους οδηγούν στο παλάτι του κυβερνήτη.



Μπροστά στον κυβερνήτη της Σελήνης.

Ηγέτης μεν, αγνώστων δε υπολοίπων

ατομικών στοιχείων.



Τότε αναπάντεχα ένας από τους αστρονόμους-αστροναύτες ορμάει στον κυβερνήτη στον θρόνο του. Τον αρπάζει και τον πετάει με δύναμη στο έδαφος. Αυτός ανατινάζεται και εξαφανίζεται μέσα σε καπνούς. Φαίνεται πως δια της ανατινάξεως και της εξαφανίσεως εν μέσω καπνών εξολοθρεύονται οι σεληνάνθρωποι.

Εν πάση περιπτώσει, οι εξερευνητές μέσα στον χαμό που δημιουργείται κατορθώνουν να το σκάσουν. Κυνηγημένοι από τους μανιασμένους σεληνάνθρωπους φτάνουν στην κάψουλά τους. Αυτή βρίσκεται αραγμένη στο χείλος ενός γκρεμού που οδηγεί στο διαστημικό χάος. Οι πέντε χώνονται γρήγορα-γρήγορα μέσα σε αυτήν, ενώ ο έκτος δένει ένα σκοινί στη μύτη της και πηδάει στο κενό τραβώντας και την κάψουλα μαζί του. Ένας σεληνάνθρωπος προλαβαίνει να πιαστεί από αυτήν και παρασέρνεται μαζί τους στο χάος.

Η κάμερα με πλάνο τράβελινγκ βερτικάλ, όπως θα έλεγε και ένας σκηνοθέτης, παρακολουθεί την κάθετη πτώση της κάψουλας και τη βύθισή της στον ωκεανό. Το ίδιο την παρακολουθούν παραξενεμένα και κάποια ψάρια ανοικτής θαλάσσης. Ο εξωγήινος μόλις ήρθε σε επαφή με την επιφάνεια της θαλάσσης φυσικά ανατινάχτηκε και εξαφανίστηκε μέσα σε καπνούς.

Η άνωση του νερού φέρνει την κάψουλα στην επιφάνεια, όπου την μαζεύει ένα διερχόμενο πλοίο μαζί με τον αστροναύτη-ρυμουλκό της και τους μεταφέρει στα πάτρια εδάφη, όπου τους περιμένει θριαμβευτική υποδοχή με πρωτοστατούσες τις πανέμορφες μαζορέτες, που εναγωνίως περίμεναν την επιστροφή των ηρώων, ώστε να χορέψουν και πάλι προς τιμή τους.

Η ταινία επίσημα διαρκεί 14 λεπτά. Το ότι στο φιλμάκι διαρκεί μόλις οκτώ λεπτά έχει να κάνει με την μετατροπή της από 16 καρέ ανά δευτερόλεπτο σε 25 καρέ για να είναι πιο υποφερτή η θέαση της με τις σύγχρονές μηχανές προβολής.

Δεν μας το λέει κανένα βιβλίο, καμιά μελέτη της ιστορίας του κινηματογράφου τι ακριβώς επεδίωκε ο Μελλιέ με αυτήν ταινία του. Οπωσδήποτε όχι να σατιρίσει τα δυο βιβλία από τα θέματα των οποίων άντλησε έμπνευση για το σενάριό του. Οπωσδήποτε όχι να διεκδικήσει τον τίτλο του πατέρα της κινηματογραφικής επιστημονικής φαντασίας, πράγμα που το είχε ήδη εξασφαλίσει από προηγούμενες ανάλογες ταινίες του, ξέχωρα που η κινηματογραφική επιστημονική φαντασία δεν είχε αποκτήσει ακόμα ταυτότητα ξεχωριστού είδους, πράγμα που σημαίνει ότι ήταν παντελώς άγνωστη, ώστε να διεκδικεί κάποιους τίτλους πατρότητάς της.

Τότε, τι;

Πιστεύω, ότι το όλο εγχείρημα έγινε για ένα και μοναδικό λόγο. Για τη σπουδή πάνω στην εφαρμογή τρυκ και εφέ στην κινηματογραφική γραφή. Και το εξωγήινο περιβάλλον ήταν μιας πρώτης τάξεως άλλοθι για σουρεαλιστικές υπερβολές. Για αυτό άλλωστε και τόσο κωμικό στοιχείο. Πάνω σ’ αυτό ας προσθέσουμε ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί και ο πατέρας του παρανοϊκού γκαγκ, που γνώρισε μέρες δόξας στα επτάλεπτα καρτούν στη δεκαετία του ’40 από τον Τεξ Έιβερυ κυρίως.

Το φινάλε της ιστορίας;

Αίθουσα στις ΗΠΑ ΄με τον τίτλο της ταινίας στην προμετωπίδα.

Παρά την τεράστια εισπρακτική επιτυχία που είχε η ταινία, ο δημιουργός της Ζορζ Μελλιέ ελάχιστα απεκόμισε. Είχε επενδύσει πολλά στο κέρδος που θα του απέφερε η διανομή της στις ΗΠΑ, αλλά αυτό δεν συνέβη ποτέ. Οι Αμερικανοί που διεκδικούν κέρδη με πολύ σκληρούς τρόπους από τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών τους και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της Γης (δίκαια και καλά κάνουν) αποσιώπησαν το γεγονός ότι τεχνικοί από το επιτελείο του διάσημου μεγαλοεφευρέτη Τόμας Έντισον αντέγραψαν κρυφά και σε πολλές κόπιες, μάλιστα, την ταινία την οποία ο εμπορικός κλάδος των επιχειρήσεων του Έντισον το διένειμε στις ΗΠΑ για λογαριασμό του. Δεν είναι η μοναδική φορά που ο μεγάλος εφευρέτης εγκαλείται για κλοπή πνευματικής δημιουργίας και οικειοποίηση εφευρέσεων από άλλους, κάτι που αμαυρώνει μεν την προσφορά του στην ανθρωπότητα, αλλά που για ευνόητους λόγους δε, δεν είναι πλατιά γνωστό.