ή:
Τότε που η Γεωγραφία ήταν το παιχνίδι μας
Ολόκληρος ο πλανήτης μας πριν από 50-60 χρόνια δεν ήταν παραπάνω από 100 ανεξάρτητα κράτη. Άντε βία 110 με τις ημιανεξάρτητες χώρες. Τώρα ξεπερνάνε τις 200 και όλο και αυξάνονται. Χώρες απίθανες με πληθυσμό μόλις 5.000 πολίτες, που για πολλές από αυτές δεν ξέρουμε καν πού βρίσκονται, για να μην πούμε ότι δεν ξέρουμε καν ότι υπάρχουν!.. Δεν είναι ότι μεγάλωσε σε μέγεθος ο πλανήτης. Είναι που χώρες κάτω από αποικιακό ζυγό ή άλλες μορφές διακυβέρνησης από τη δεκαετία του ’60 και μετά έγιναν ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη.
Ανεξάρτητα από το πόσες ήταν οι χώρες τότε και τ πόσες είναι σήμερα, οι πιτσιρικάδες στα μέσα της δεκαετίας του ’50 ήξεραν οι περισσότεροι τις χώρες της Γης απ’ έξω κι ανακατωτά. Κι ας μην τους το επέβαλλε κάποιος δάσκαλος. Χάρη στο χόμπυ της συλλογής και του παιχνιδιού.
Ήταν οι “σημαιούλες”, η τα “χαρτάκια” το κύριο όχημα για την απόκτηση μιας γνώσης, για την οποία δεν κόπιασαν καθόλου. Ουσιαστικά, δεν επεδίωξαν ποτέ να την αποκτήσουν!.. Απλώς έμαθαν παίζοντας με τις “σημαιούλες” τους.
Οι “σημαιούλες” ήταν ορθογώνια καρτελάκια 8,5Χ6 εκατ. σε χαρτόνι τύπου, μάλλον, “μπιτακότ” (αυτό που είναι γυαλιστερό από τη μια του επιφάνεια), όπου στην “καλή” επιφάνειά τους υπήρχε τετράχρωμη (full color) ζωγραφική σύνθεση, όπου δέσποζε η σημαία της χώρας και σε δεύτερο πλάνο κάποια εικαστικά στοιχεία χαρακτηριστικά της ιστορικής και πολιτιστικής της ταυτότητας.
Λίγο αυθαίρετα στην επιλογή τους και σε αρκετές περιπτώσεις ακατανόητα για τις μικρές μας γνώσεις.
Στην πίσω όψη υπήρχε με πράσινη, μπλε ή κόκκινη εκτύπωση η τυποποιημένη “αστυνομική” ταυτότητα της χώρας: ονομασία της, πρωτεύουσα, έκταση, πληθυσμός, πολίτευμα, γλώσσα, νόμισμα και κύρια προϊόντα. Επίσης, ο τίτλος της συλλογής: “Όλες οι σημαίες του κόσμου” και ο ενδεικτικός αύξων αριθμός της καρτέλας στη συλλογή. Παρότι υπήρχε αυτή η αρίθμηση, δεν θυμάμαι να προσφερόταν κάποιο δώρο στην περίπτωση συμπλήρωσης της σειράς, όπως είχε γίνει καθεστώς αργότερα σε άλλες συλλογές με “χαρτάκια”. Σίγουρα, όμως δεν προσφερόταν κάποιο άλμπουμ για την τακτοποίηση της σειράς. Το πράγμα ήταν χύμα. Κάθε σημαιούλα βρισκόταν σε σφραγισμένο φάκελο και συνοδευόταν από ένα φυλλαράκι τσίχλας με γεύση πορτοκάλι-κανέλα, που ακόμα έχω τη γευστική της μνήμη στον ουρανίσκο μου.
Η σειρά, πουλούσε “τρελά” στα περίπτερα για περισσότερο από δύο χρόνια, αντί πενήντα λεπτών το φακελάκι. Απλώς σε κάποια στιγμή στα περίπου 50 πρώτα χαρτάκια προστέθηκαν ακόμα άλλα τόσα, ώστε ο τίτλος της σειράς “Όλες οι σημαίες του κόσμου” να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και ο τελικός αριθμός τους έφτασε στα 104 κομμάτια.
Δεν έχω κάποιο στοιχείο για τον εκδότη της σειράς, όπως επίσης δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί και η προέλευση της σειράς (εικαστικά και κειμενογραφικά). Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί να είναι ελληνικής παραγωγής (τρεις ελληνικές σημαίες) και κάποια άλλα ότι πρόκειται για προσαρμογή ξένης σειράς (κράτη που δεν υφίσταντο, σημαίες και πολιτεύματα που είχαν αλλάξει όταν πρωτοκυκλοφόρησε η σειρά κλπ).
Επειδή, προσωπικά, υπάρχει ιδιαίτερη αδυναμία σε αυτή τη συλλογή, την παρουσιάζουμε ολόκληρη. Αλλά στα 50 τόσα χρόνια, που πέρασαν είναι αναπόφευκτες οι παράπλευρες απώλειες με συνέπεια να λείπουν κάποιες γνωστές, τότε, χώρες (π.χ. ΗΠΑ με 48 αστέρια στη σημαία της, Νότια Ιρλανδία, Τσεχοσλοβακία, Ταϊλάνδη), καθώς και άλλες λιγότερο γνωστές (Κόστα Ρίκα, Βόρειο Βιετνάμ, Πουέρτο Ρίκο, Μάλτα κλπ), το όλον 12 χαρτάκια.
«Παίζουμε, χαρτάκια;» Ισοδύναμης συχνότητας φράση καθημερινής χρήσης με το «Παίζουμε, μπάλα;». Η διαφορά τους ήταν ότι στα “χαρτάκια” παίζαμε και τα κορίτσια, αν και δεν γουστάραμε καθόλου να μας κερδίζουν, πράγμα που μπορούσαν να το καταφέρουν πολύ ευκολότερα από να τις παίζαμε μπάλα “αγόρια-κορίτσια”.
Το πιο διαδεδομένο παιχνίδι με τα χαρτάκια μόνο εγκυκλοπαιδικό δεν ήταν. Είχε να κάνει με την ικανότητά μας να πετάμε το χαρτάκι προς τη βάση ενός τοίχου ή ενός πεζοδρομίου, όπου κέρδιζε αυτός (ή αυτή) που το έστελνε πιο κοντά στον τοίχο. Τότε τα μάζευε όλα σε ένα πακέτο και τα πετούσε ψηλά. Όσα έπεφταν με την “καλή” όψη τα έπαιρνε. Για τα όσα απόμεναν, έκανε το ίδιο ο δεύτερος, μετά ο τρίτος κ.ο.κ. και πάλι από την αρχή ίσαμε να τελειώσουν.
Η “κάβα” του καθενός είχε τουλάχιστον δέκα χαρτάκια ξεκινώντας το παιχνίδι και στο τέλος κάποιοι έφευγαν με τα διπλάσια από όσα είχαν φέρει και άλλοι έμεναν ταπί και ψύχραιμοι.
Ευνόητο είναι ότι παίζαμε τα διπλά μας και τα τριπλά μας. Ο ακατανόητος όρος “σον” “προ-σόν” (δεν είμαι σίγουρος για την ορθογραφία της) που κραυγάζαμε σαν ινδιάνοι σε επέλαση κάθε φορά που άρχιζε νέα παρτίδα προσπαθώντας ο καθένας μας να την… ξεφωνίσει πρώτος, είχε να κάνει με την
επιθυμία μας να παίξουμε τελευταίοι στον γύρο (σον), ή προτελευταίοι (προ-σον) αν δεν προλαβαίναμε την επιθυμητή τελευταία ριξιά, που μας έδινε τη δυνατότητα ρίχνοντας το χαρτάκι μας να καλύψουμε (έστω και λίγο) το πιο κοντινό στον τοίχο χαρτάκι, όπου σύμφωνα με τους κανονισμούς του παιχνιδιού, έδινε στο δικό μας χαρτάκι την πιο κοντινή στον τοίχο θέση.
Ένα άλλο παιχνίδι μας, θύμιζε κάπως την “ξερή” της τράπουλας. Αν ρίχναμε στη στοίβα με τα χαρτάκια την ίδια σημαιούλα με αυτή που υπήρχε πάνω-πάνω, μαζεύαμε όλα όσα είχαν μαζευτεί ίσαμε εκείνη τη στιγμή. Αν ρίχναμε με αύξοντα αριθμό καρτέλας στην ίδια δεκάδα με την πάνω-πάνω, απλώς παίρναμε μόνο το τελευταίο χαρτάκι. Με το αθώο αυτό παιδικό παιχνίδι, κάποιοι είχαν προπονηθεί επαρκώς για να περάσουν σε πιο… σκληρά παιχνίδια με τράπουλα!
Η τρίτη παραλλαγή, η πέρα για πέρα εγκυκλοπαιδική, που απογείωσε τις γεωγραφικές μας γνώσεις ήταν καθαρά επιτραπέζιο παιχνίδι συναναστροφής, κάτι σαν το “Τρίβιαλ πούρσουιτ” και παιζόταν με μια μόνο συλλογή. Παιζόταν από δυο ομάδες, όπου η κάθε ομάδα είχε μπροστά της το μισό πακέτο της συλλογής και η άλλη το άλλο μισό. Οι παίκτες της μιας ομάδας διάλεγαν ένα τυχαίο χαρτάκι από το πακέτο τους κι
έκαναν μια ερώτηση σχετική με τα στοιχεία που υπήρχαν στο χαρτάκι.
Οι παίκτες της άλλης ομάδας καλούνταν να απαντήσουν: Περιγραφή της σημαίας, πρωτεύουσα, γλώσσα, νόμισμα κλπ. Με τη σωστή απάντηση, η ομάδα έπαιρνε το χαρτάκι στο πακέτο της. Με λάθος “πλήρωνε πρόστιμο” δίνοντας ένα δικό της χαρτάκι. Η διάρκεια του παιχνιδιού ήταν καθορισμένη και στο τέλος της γινόταν καταμέτρηση. Νικήτρια αναδεικνυόταν, φυσικά, η ομάδα που είχε μαζέψει τα περισσότερα.
Λίγα χρόνια αργότερα, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’60 βγήκε και μια δεύτερη σειρά “σημαιούλες” με 128 (βλέπετε είχαν αρχίσει να αυξάνονται οι χώρες με την ανεξαρτητοποίηση χωρών της Αφρικής -Κένυα, Τανζανία, Γκάνα, Κονγκό κλπ) και της Ωκεανίας). Εταιρεία παραγωγής τους ήταν η Elecroball που τα πουλούσε από ένα μηχάνημα μαζί με μια τσίχλα-βόλο, πάλι πενήντα λεπτά το χαρτάκι. Αυτές οι σημαιούλες τυπώνονταν στου Παπαχρυσάνθου και είχαν διαφορετική εικαστική σύνθεση
στην μπρος όψη και ελαφρώς διαφορετικά και περισσότερα στοιχεία στην πίσω, καθώς και πιο ενημερωμένα γεωγραφικά data. Για σύγκριση παραθέτουμε τρεις σημαιούλες αυτής της έκδοσης με την προοπτική να επανέλθουμε σε αναλυτική τους παρουσίαση μελλοντικά.
Οι σημαιούλες πρέπει να ήταν η πρώτη συλλογή σε αυτή τη μορφή που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα και για τούτο θα τη θεωρούσαμε ως τον… πατριάρχη των σχετικών συλλογών και των αντιστοίχων άλμπουμ συλλογής τους στα επόμενα 20-25 χρόνια, πριν αντικατασταθούν στις ανάλογες παιδικές συλλογές από τα πολυτελή stickers με την πολυτελή εκτύπωση, τα ολογράμματα και τις τρισδιάστατες εκτυπώσεις.
Ίσως, ταυτόχρονα να είχαν κυκλοφορήσει και οι λεγόμενες “χάπες-χούπες”, χαρτάκια σε χαρτί γραφής πολύ φθηνότερα σε τιμή από τις σημαιούλες (μια δεκάρα το κομμάτι) και εξίσου ευτελέστερα και σε ποιότητα, όπου ο συλλέκτης τους θα έπρεπε να συνθέτει μια ολοκληρωμένη εικόνα μαζεύοντας από τέσσερα έως οκτώ κομμάτια, κάτι σαν παζλ. Αργότερα και αυτές άρχισαν να τυπώνονται σε χαρτόνι, χωρίς να λέγονται πλέον με την παράξενη ονομασία “χάπα-χούπα”.
 |
| Η διαφορά ανάμεσα στη σημαία του Μονακό και σε αυτή της Ινδονησίας δεν είναι ορατή δια γυμνού οφθαλμού. Βρίσκεται στον λόγο ύψους και πλά- τους στις διαστάσεις τους. |
 |
Η Νοτιοαφρικανική Ένωσις είναι η σημερινή Νότια Αφρική με άλλη σημαία. Η σημαία του Πακιστάν εκείνη την εποχή κάλυπτε και το Ανατολικό Πακιστάν που αργότερα αποσχίστηκε και ονομάστηκε Μπαγκλαντές (Βεγγάλη) Η Βιρμανία ή Μπούρμα είναι η σημερινή Μιανμάρ με ελάχιστα διαφορο- ποιημένο το σύμβολο στο μπλε καντόνι. Η Αλγερία ΄΄ηταν τότε ακόμα αποικία της Γαλλίας. Η σημαία της άλλαξε μόλις ανεξαρτητοποιήθηκε (1962). |
 |
| Η σημαία του Θιβέτ στις δυο διαφορετικές συλλογές. Ωστόσο, το Θιβέτ είχε πάψει να υφίσταται σαν ανεξάρτητο κράτος.Από το 1951 είχε κη- ρυχθεί κινέζικη επαρχία και η σημαία του ήταν απαγορευμένη. Η σημαία των Ηνωμένων Εθνών δεν εκπροσωπούσε κανένα κράτος. |
 |
| Η εικονιζόμενη ως σημαία της Υεμένης ήταν η σημαία του βασιλείου της Βόρειας Υεμένης. Η σημαία της Νότιας Υεμένης (Άντεν) ημιανεξάρτητου βρετανικού προτεκτοράτου εκείνη την εποχή, λείπει από τη συλλογή ως παράπλευρη απώλεια. Η Γιουγκοσλαβία έχει πάψει να υφίσταται ως ενιαίο κράτος. Η Σερβία, η Κροατία και η Σλοβενία διατήρησαν τα χρώματα σε διαφορετική διάταξη, ενώ αφαιρέθηκε και από τις τρεις το κομμουνιστικό αστέρι. |
 |
| Η σημαία των Φιλιππίνων αριστερά στη παλιά συλλογή και δεξιά στη μετα- γενέστερη. Από τη σημαία της Ανατολικής Γερμανίας λείπει το σύμβολό της στο κέντρο της. Η τότε σημαία του Καναδά επισημαίνει ότι η χώρα ή- ταν ακόμα βρετανικό dominium. Η αναφερόμενη ως Εθνικιστική Κίνα, υπο- χρεώθηκε να μετονομαστεί σε Ταϊβάν στις διεθνείς της σχέσεις, μετά την εκδίωξή της από τον ΟΗΕ. |
 |
| Η ονομασία της Τυνησίας ως "Τύνις" είναι προανές λάθος. Τύνιδα ονομά- ζεται η πρωτεύουσα της χώρας. Το Νότιο Βιετνάμ, τεχνητή κρατική οντότητα δεν υφίσταται πλέον. Η εικονιζόμενη σημαία του βασιλείου της Λιβύης επανήλθε σε χρήση μόλις πρόσφατα, μετά την πτώση του κανταφικού καθεστώτος. |
 |
| Το Ζάαρ, το... άγνωστο αυτό κρατίδιο στην καρδιά της Ευρώπης, που στις "σημαιούλες' αναφέρεται σαν ημιανεξάρτητη δημοκρατία, ήταν γαλλικό προτεκτοράτο 1947-1956 και από το 1957, έγινε ομόσπονδο κρατίδιο της Δυτικής Γερμανίας. |
 |
| Αν και κράτη της Σοβιετικής Ένωσης η Ουκρανία και η Λευκορωσία, διατηρούσαν μια ειδική αυτονομία ακόμα κα στις διεθνείς τους σχέσεις και με έδρες στον ΟΗΕ, με συνέπεια να θεωρούνταν και τότε ως κρατικές οντότητες και σωστά οι σημαίες τους συμπεριλήφθησαν στη συλλογή. |
 |
| Η εικαστική απεικόνιση της σημαίας της Γουατεμάλας στις δυο διαφορετικές εκδόσεις των καρτελων. Το 1957-58 η δράση της ΕΟΚΑ στην Κύπρο κατά των Άγγλων βρισκόταν στη κορύφωσή της και τασυλλαλητήρια στην Άθήνα με αίτημα την ένωση της Κύπρυ με την Ελλάδα ήτανσυχνά και ογκώδη. Η καρτέλα της συλλογής (με αύξοντα αριθμό 104, τελευταίο της σειράς, βρίσκεται φανερά μακριά από το εικαστικό πνεύμα των υπολοίπων καρτελών και θυμίζει λαϊκή λιθογραφία. Εκφράζει δε την ιδέα του αλυτρωτισμού της μεγαλόνησου. Σύγκριση των ταυτοτικών στοιχείων της ίδιας χώρας στις δυο διαφορε- τικές εκδόσεις. |
Κείμενο-Αρχείο: Γιώργος Βλάχος
Υ.Γ.
Η μυστηριακή γοητεία που μου είχαν ασκήσει τα χρώματα, τα σχέδια, οι θυρεοί των σημαιών του κόσμου που είχα στη συλλογή μου, με συντρόφευε και στα κατοπινά χρόνια. Μετά, έμαθα ότι τα χρώματα και τα σχέδια στο εμβαδόν του πανιού τους εξιστορούν την ιστορία, τους πόθους και τις ελπίδες του έθνους και του λαού που αντιπροσωπεύουν. Το μυστήριο μεγάλωνε!. Μάζευα στοιχεία για αυτά, επαληθεύοντας τον χαρακτηρισμό που μου είχαν προσάψει ως “Dino ο φιλομαθής”.
Και κάποια στιγμή τα έκανα βιβλίο. “Του κόσμου οι σημαίες”.
Δεν ήταν τίποτα περισσότερο παρά η προέκταση στα δικά μου καλούπια πληροφόρησης εκείνων των μικρών καρτελών, τα “χαρτάκια”, που μάζευα ως… δημοτικόπαις...
Ήταν η προβολή του παιχνιδιού στο δικό μου "σήμερα".
Ωστόσο, ο κύκλος του ενδιαφέροντός μου για τις σημαίες δεν έκλεισε, αφού καινούργιες χώρες συνεχίζουν να ξεπηδούν με συνέπεια νέες
σημαίες να κυματίζουν στους ιστούς τους.
Τυχαία επιλογή χώρας και της σημαίας της από τις σελίδες του βιβλίου.
