Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΚΟΣΜΩΝ





ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΡΕΙΑΝΟΙ ΕΙΣΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗ ΓΗ
Για μια ολόκληρη ώρα ο πανικός και το χάος επικράτησαν
στις ΗΠΑ εξ αιτίας μιας “αθώας” ραδιοφωνικής εκπομπής


Ο Όρσον Γουέλλες το "τρομερό παιδί" του αμερικανικού Show biz
στη δεκαετά του '30 όταν ραδιοσκηνοθέτησε τον "Πόλεμο των
Κόσμων" ήταν μόλις 22 χρονών. Όντως, παιδί.

Για την Κυριακή 30 Οκτωβρίου του 1938, μια μέρα πριν από τη γιορτή του Halloween, δηλαδή των Αγίων Πάντων, που στις ΗΠΑ γιορτάζεται με ένα παράξενο έθιμο μεταμφιεσμένων με τρομακτικές μάσκες από κολοκύθες για να φοβίζουν οι μεταμφιεσμένοι τον κόσμο, το αμερικανικό ραδιοφωνικό δίκτυο CBS προανάγγειλε ότι στα πλαίσια της δημοφιλούς εκπομπής του “Μέρκιουρυ Θήατερ” θα μεταδιδόταν από τις 8 έως στις 9 το βράδυ δραματοποιημένο το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Άγγλου συγγραφέα Τζορτζ Γουέλς “Ο πόλεμος των κόσμων”. Από την εκπομπή αυτή, που σκηνοθετούσε και επιμελούταν το τρομερό παιδί του αμερικανικού κινηματογράφου ο Orson Welles (Όρσον Γουέλλες), είχαν παρουσιαστεί δραματοποιημένα πολλά έργα της κλασικής λογοτεχνίας.
“Ο Πόλεμος των κόσμων” (1898) του Άγγλου συγγραφέα Herbert George Wells (Τζορτζ Γουέλς) είναι ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, το οποίο στα περισσότερα από 100 της ζωής του έχει γνωρίσει αλλεπάλληλες εκδόσεις κάθε μορφής εντύπου σε πολλές γλώσσες, καθώς επίσης κινηματογραφικές, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές διασκευές. Περιγράφει την εμπειρία ενός ανώνυμου αφηγητή, που ζει από κοντά την εισβολή Αρειανών στη Γη και τις καταστροφές που προκαλούν στα προάστια του Λονδίνου. Είναι ένα πρώτα μυθιστορήματα που περιγράφουν σύγκρουση ανάμεσα σε Γήινους και Εξωγήινους επηρεάζοντας την ανάπτυξη ενός ολόκληρου κλάδου της λαϊκής παραλογοτεχνίας στο είδος της επιστημονικής φαντασίας, αν και οι προθέσεις του δεν ήταν ακριβώς αυτές. Στην πραγματικότητα ασκούσε κριτική στον βρετανικό αυτοκρατορικό ιμπεριαλισμό και στις προκαταλήψεις της αγγλικής βικτωριανής κοινωνίας.


Για το μυθιστόρημα αυτό, ο Γουέλλες είχε μια φοβερή ιδέα -για αυτό άλλωστε και αποκαλούταν “τρομερό παιδί-.” Η δραματοποίηση δεν θα ήταν απλώς θεατρική. Θα ήταν σαν ρεπορτάζ για κάτι που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή! Κράτησε, φυσικά, μόνο τα εξωτερικά γνωρίσματα του έργου. Τη δράση, επικαλούμενος τα λόγια που είχε πει κάποτε ο ίδιος ο συγγραφέας του “Πόλεμου των Κόσμων”: Τα φανταστικά μυθιστορήματα δεν πρέπει να θεωρούνται πραγματικά, μα να διαβάζονται σαν ένα συναρπαστικό όνειρο…»

Ζωγραφικός πίνακας εμπνευσμένος από το μυθιστόρημα.
Το φοβερό πολεμικό μηχάνημα των Αρειανών επιτίθεται
σε πολεμικό πλοίο του βρετανικού στόλου.

Αλλά το συναρπαστικό όνειρο του Γουέλς στα χέρια του διαβολικού μυαλού του Γουέλλες έγινε τρομερός εφιάλτης για χιλιάδες Αμερικανούς… Κι ακόμα παραπέρα: προφήτευε τη φρίκη του επερχόμενου ολοκληρωτικού πολέμου, που μόνο εφιάλτης φανταστικών σκηνών δεν θα ήταν, μα πραγματικών και κατά πολύ περισσότερο φρικιαστικών.
Το ευφυές σενάριο που του παρέδωσε ο Χάουαρντ Κοχ ήταν κάτι παραπάνω από ευφάνταστο. Ακουγόταν πραγματικό!..




Και να, γιατί:
Από την Ευρώπη πύκνωναν τα μηνύματα για τον επερχόμενο πόλεμο που ετοίμαζε ο Χίτλερ, ο οποίος είχε εισβάλλει στην Τσεχοσλοβακία δείχνοντας πλέον τις διαθέσεις του.
Οι Αμερικανοί ήξεραν ότι δεν θα έμεναν έξω από αυτή τη σύγκρουση. Μερικοί μάλιστα πίστευαν, ότι ο πρόεδρος Ρούζβελτ επιζητούσε κιόλας την εμπλοκή. Υπό την επήρεια αυτών των συνειρμών η ακρόαση της εκπομπής υπήρξε αίτια για την πανεθνική υστερία που προκάλεσε.
Κοχ και Γουέλλες είναι γεγονός ότι εκεί ποντάρισαν για να στήσουν το σενάριο και τη σκηνοθεσία αντίστοιχα. Ίσως και η επιλογή της ημέρας του Halloween, με την ψυχολογική φόρτισή της από το έθιμο, να ήταν κι αυτή συνειδητή. Δεν είναι, όμως, σίγουρο ότι επεδίωκαν, να ξεπερνούσε ο πανικός τα όρια και να έφτανε στην ομαδική υστερία, πως πράγματι η Αμερική είχε υποστεί εισβολή από το διάστημα.

Η εκπομπή άρχισε κανονικά στην ώρα της με το σήμα της και τον στερεότυπο πρόλογο του εκφωνητή για το έργο που πρόκειται να μεταδοθεί και τους συντελεστές της ραδιοφωνικής παράστασης.
Τυπικά, λοιπόν, δεν υπήρχε καμιά πρόθεση από μέρους του σταθμού να κάνει πρωταπριλιάτικη φάρσα στους ακροατές του μέσα στον Οκτώβριο.
Το μυθιστόρημα του Γουέλς είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Πρωταγωνιστής είναι ο αφηγητής, που ζει τις δραματικές στιγμές και την καταστροφή. Αυτό το στοιχείο εκμεταλλεύτηκε και ο Γουέλλες για να φέρει τη δράση στον παρόντα χρόνο. Ήταν μια από τις δυο κύριες παρεμβάσεις στο σενάριο της ραδιοφωνικής απόδοσης. Η άλλη ήταν ο τόπος δράσης. Σύμφωνα με το μυθιστόρημα τα γεγονότα διαδραματίζονταν στα περίχωρα του Λονδίνου. Ο Γουέλλες, αλλάζοντας και τον πρωταγωνιστή από καθηγητή φιλοσοφίας σε ρεπόρτερ, μετέφερε τη δράση στα περίχωρα της Νέας Υόρκης και του Νιού Τζέρσεϋ. Αποφασιστικές επιλογές για το κλίμα που δημιούργησε η εκπομπή.
Σύμφωνα με το σενάριο ο ρεπόρτερ βρίσκεται σε κάποιο κεντρικό δρόμο της Νέας Υόρκης για ρεπορτάζ ρουτίνας βάζοντας τους ακροατές αργά στο κλίμα του τόπου και του χρόνου δράσης “αποκοιμίζοντάς” τους με φλύαρες και κοινότυπες περιγραφές μιας συνηθισμένης καθημερινής εικόνας στον πολυσύχναστο δρόμο.

Σκίτσο του Ουέλλες καθώς διαβάζει τον ρόλο του μπροστά στο μικρόφωνο της εκπομπής.
(από τις εγυκλοπαιδικές σελίδες της ελληνικής έκδοσης του "Κλασσικού Εικονογραφημέ-
νου "Ο Πόλεμος των Κόσμων".

Τίποτα δεν προοιώνιζε την δραματικά καταιγιστική δράση που θα ξεσπούσε σε λίγες στιγμές. Σύνηθες σκηνοθετικό τρυκ που κάνει το σοκ του ακροατή ή του θεατή ενός έργου πιο ισχυρό από το αναπάντεχο συμβάν που πρόκειται να ακολουθήσει.
Ξαφνικά έγινε μια σύντομη διακοπή, όπως όταν πρόκειται να μεταδοθεί κάποια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είδηση και ο εκφωνητής ακούστηκε να λέει με έμφαση:
«Επάνω στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις!»
Σε λίγο ακολούθησε ακόμα μία εντυπωσιακή είδηση: «Ένας μετεωρόλιθος, προερχόμενος από τον Άρη, έπεσε προ ολίγου στη Γη και συγκεκριμένα κοντά στην πόλη Πρίνστον στην κομητεία της Νέας Υερσέης (Νιού Τζέρσεϋ)».
Ακολούθησε μια τρίτη ανακοίνωση, ότι δεν επρόκειτο για μετεωρόλιθο, αλλά για διαστημόπλοιο από το οποίο βγήκανε αλλόκοτα φρικιαστικά πλάσματα από τον πλανήτη Άρη! Ήτανε οπλισμένα με όπλα που εκτόξευαν μια φοβερή εμπρηστική ακτίνα, η οποία έκαιγε τα πάντα, όπου σημάδευε! Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν από αυτήν, έλεγε η ανταπόκριση από το σημείο που είχε πέσει το αρειανό διαστημόπλοιο και ότι οι εισβολείς μέσα σε σιδερένια τερατόμορφα άρματα μάχης κατευθύνονταν γοργά προς τη Νέα Υόρκη!
Όσοι ακροατές είχαν ανοίξει τα ραδιόφωνά αφότου είχε αρχίσει η εκπομπή, παγιδεύτηκαν από τον ρεαλιστικά δραματικό τρόπο της αφήγησης, τους αγωνιώδεις διαλόγους και τα ηχητικά εφέ.
 Οι ακροατές είχαν την εντύπωση ότι ο εκφωνητής μιλούσε για αληθινές σκηνές που διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια του. Η εκπομπή διακόπτονταν πότε-πότε και τα ερτζιανά μετέφεραν μόνον ήχους και φωνές που παρέπεμπαν σε καταστροφή και φρίκη. Και όταν ο “ρεπόρτερ” επανερχόταν στο μικρόφωνο, για νεότερες πληροφορίες, η αγωνία στη φωνή του ήταν χρωματισμένη με ένα “κλικ” έντασης παραπάνω.
Το αποτέλεσμα της εκπομπής ήταν να καταληφθούν οι Αμερικανοί από άκρη σε άκρη της χώρας από πρωτοφανή πανικό, επειδή το δίκτυο του CBS είναι πανεθνικής εμβέλειας. Όσοι από τους ακροατές δεν είχαν ακούσει στην αρχή της εκπομπής ότι επρόκειτο για ραδιοσκηνοθεσία, νομίσανε πως όσα άκουγαν ήταν αληθινά και μετέφεραν την πληροφορία, μαζί με τον πανικό τους, σε όσους δεν έτυχε να παρακολουθούν την εκπομπή.
Στην αληθοφάνεια του γεγονότος συνέβαλαν δραστικά και δυο ακόμα παράγοντες. Ο πρώτος ακούγεται, μάλλον αστείος και αφελής, αλλά δεν παύει να δείχνει πως η ψυχολογία της μάζας επηρεάζεται και από απρόβλεπτους παράγοντες.
Στη δεκαετία του ’30 στην Αμερική το λαϊκό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, σωστότερα φανταστικής περιπέτειας, το επονομαζόμενο “pulp” ή “dime” διαβάζεται φανατικά από εκατομμύρια αναγνώστες. 

Τα pulps όπου πρωταγωνιστούσαν εξωγήινοι εισβολείς με αλλόκοτα υπερόπλα γνώριζαν μεγάλη δημοτικότητα και
υψηλές κυκλοφορίες στη δεκαετία του '30

 Και τα περισσότερα από αυτά τα μυθιστορήματα αναφέρονται σε εισβολή αλλόκοτων εχθρικών πλασμάτων από άλλους πλανήτες στη Γη! Με άλλα λόγια υπήρχε ένα αρκετά μεγάλο κοινό “εκπαιδευμένο” στο ενδεχόμενο να υποστεί η Γη εισβολή από άλλον πλανήτη!
Ο δεύτερος λόγος ήταν πιο βάσιμος, αλλά τον θεώρησαν ως τον πιο πιθανό οι λιγότεροι. Ήταν αυτοί που διάβαζαν άρθρα και αναλύσεις γεωπολιτικής στρατηγικής στις εφημερίδες. Και οι σοβαρές εφημερίδες είχαν αρχίσει να δημοσιεύουν άρθρα για τις αγωνιώδεις διπλωματικές κινήσεις στην Ευρώπη, καθώς διαφαίνονταν πλέον οι διαθέσεις του Χίτλερ και του συμμαχικού του Άξονα (μαζί με Ιταλία και Ιαπωνία) να ρίξουν την υφήλιο στην περιπέτεια ενός νέου Παγκοσμίου Πολέμου. Παράλληλα άρθρα σε εφημερίδες και σοβαρά περιοδικά δημοσιεύονταν οι εικασίες ότι ο Χίτλερ στο οπλοστάσιο της φοβερής πολεμικής μηχανής του είχε προσθέσει και μερικά μυστικά όπλα μαζικού ολέθρου, που θα τα έστρεφε κατά παντός που θα αμφισβητούσε τη Νέα Τάξη πραγμάτων και τον “Ζωτικό χώρο” (Lebensraum) του Γ’ Ράιχ. Και ΗΠΑ σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν ο πρώτος στόχος του γερμανικού κεραυνοβόλου πολέμου (blitzkrieg). Ε, να λοιπόν, που τον εξεδήλωσε με καταστρεπτικά όπλα από το διάστημα!
Ποιοί, Αρειανοί και κουραφέξαλα!.. Ναζί, είναι που μας επιτίθενται από το διάστημα!.. Πόσες φορές ακούσατε να λέει στην ανταπόκριση για “Μάρσιανς” (Αρειανούς); Δύο-τρεις; Για ξένο στρατό εισβολής μιλάει περισσότερο!
Όπως και να ήταν, το γεγονός είναι ότι είχε εκδηλωθεί μια εισβολή εχθρών που τα όπλα τους ήταν απροσμάχητα από τα συμβατικά όπλα του αμερικανικού στρατού.

"Ακροατές ραδοφωνικής εκπομπής σε πανικό πιστεύοντας
σαν πραγματικό γεγονός ένα πολεμικό σκετς. ένα πολεμικό σκετς.
Το πρωτοσέλιδο της επομένης μέρας στην εφημερίδα με τη
μεγαλύτερη κυκλοφορία. 
Οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης και της Νέας Υερσέης, που πίστεψαν ότι αυτοί ήταν ο πρώτος στόχος τρομοκρατήθηκαν ανεξέλεγκτα. Γέροι και γυναικόπαιδα ετοιμάστηκαν να φύγουν παίρνοντας μαζί τους ό,τι πιο αναγκαίο και πιο πολύτιμο είχαν! Τα τηλέφωνα της αστυνομίας και τον εφημερίδων κατακλύστηκαν από χιλιάδες κλήσεις για το πού θα έπρεπε να καταφύγουν για μεγαλύτερη ασφάλεια και παρότι η απάντηση ήταν στερεότυπα η ίδια: ότι δεν ξέρουν για τι πράγμα τους ρωτάνε, ελάχιστοι πείστηκαν ότι δεν τους έκρυβαν την αλήθεια. Το ίδιο απαντούσαν έκπληκτοι και από τον σταθμό του CBS, ότι επρόκειτο για ραδιοφωνικό σκετς και για τίποτα παραπάνω.
Η φαντασία συμπλήρωνε τον πανικό. Διαδόθηκε η φήμη ότι η αστυνομία είχε βγάλει διαταγή να εκκενωθεί αμέσως η Νέα Υόρκη, άλλοι βεβαίωναν πως είχαν δει τα εχθρικά αστρόπλοια πάνω από τον ποταμό Χούδσον της Νέας Υόρκης και άλλοι πως έβλεπαν από τα σπίτια τους καπνούς μάχης ανάμεσα στους Αρειανούς και στον αμερικανικό στρατό!

Το 1955 ο εκδοτικός οίκος Dell θεωρώντας
τον Γουέλλες εξπέρ του είδους ως πρώτος
διδάξας, του ανέθεσε να ανθολογήσει νου-
βέλες σε βιβλίο με τίτλο:
"Εισβολές από τον Άρη".

Γιατροί και νοσοκόμοι τηλεφωνούσαν στα νοσοκομεία για να προσφέρουν εθελοντικές υπηρεσίες και οι αρμόδιοι δημοτικοί υπάλληλοι κατάστρωναν σχέδια εκκένωσης της πόλης!
Από όλες τις άλλες αμερικανικές περιοχές έφθαναν τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα συγγενών και φίλων που αγωνιούσαν για την τύχη των δικών τους. Και όλοι αναρωτιόνταν, αν οι εισβολείς θα κατακτούσαν ολόκληρη την Αμερική και τον Καναδά!
Στις πιο ακραίες περιπτώσεις πανικού αναφέρθηκε και η περίπτωση μιας γυναίκας στην άλλη άκρη της Αμερικής, που την πρόλαβε ο άντρας την τελευταία στιγμή πριν πάρει δηλητήριο να αυτοκτονήσει για να μην πέσει ζωντανή στα χέρια των Αρειανών, ενώ κάποια άλλη από το Οχάιο(!) συνέδεσε το “γεγονός” με την Αποκάλυψη του Ιωάννη και τα “διαστημόπλοια” με τους τέσσαρις ιππότες και πήρε τηλέφωνο στην επισκοπή να ρωτήσει, αν πρόκειται για τη… Δευτέρα Παρουσία και αν έχουν υπόψη τους τι ώρα περίπου θα γίνει η… Συντέλεια του Κόσμου (προφανώς γιατί είχε βάλει να κάνει ψητό στο φούρνο και ήθελε να ξέρει αν θα προλάβει για να μην πάει χαμένος ο κόπος της!... Λέμε, τώρα).

Πολλά διδάχτηκε ο Γιόζεφ Γκέμπελς, ο αρχηγός
της ναζιστικής πρπαγάνδας από την υστερία που
προκάλεσε μια φαινομενικά αθώα ραδιοφωνική
παράσταση. Ήταν μια παράμετρος που ο Γουέλ-
λες δεν την είχε λάβει υπόψη του.
Μπορεί ο Γουέλλες να μην είχε στον νου να αναφερθεί αλληγορικά στον ναζιστικό κίνδυνο, όπως υπέθεσαν αρκετοί από τους ακροατές, που πίστεψαν ότι ήταν αυτήκοοι μάρτυρες εχθρικής εισβολής, αλλά ο Γκαίμπελς, προϊστάμενος της ναζιστικής προπαγάνδας, που εντυπωσιάστηκε, μελέτησε με πολλή προσοχή το ακραίο αυτό φαινόμενο μαζικής ψυχολογίας και ενέταξε το ραδιόφωνο στα βαρέα όπλα της στρατηγικής του προκειμένου να επηρεάζει ψυχολογικά και να κατευθύνει τις μάζες προς τις κατευθύνσεις που εξυπηρετούσαν τους σκοπούς της προπαγάνδας του. Ήξερε πολύ καλά τι έλεγε όταν διακήρυττε ότι «όσο πιο πρωτόγονο (εξωφρενικό, θα λέγαμε) είναι ένα επιχείρημα, τόσο πιο αποτελεσματικό είναι στις μάζες. Μπορείς να διαχειριστείς τις μάζες κάνοντάς τες να πιστέψουν οτιδήποτε όσο απίστευτο κι αν είναι, φτάνει να τους ξυπνήσεις τους χειρότερους φόβους τους… » Έκανε τους Γερμανούς να πιστέψουν ότι ο πόλεμός τους ήταν αμυντικός για την προάσπιση της πατρίδας τους και των εθνικών ιδεωδών τους από επίβουλους εξωτερικούς και εντός των τειχών εχθρούς.
Η ιστορική συνάντηση των δύο δημιουργών. Αριστερά ο Γουέλς και δεξιά ο Γουέλλες, λίγο προτού πεθάνει ο συγ-
γραφέας το 1946.
Ο Όρσον Γουέλλες αναφέρθηκε πολλές φορές σε αυτήν την εκπομπή του στα επόμενα χρόνια, ενώ το 1945 συναντήθηκε με τον συγγραφέα και σχεδόν συνονόματό τον Γουέλς και μιλήσανε για το φαινόμενο της εκπομπής εκείνης, η οποία έγινε αιτία να πανικοβληθεί ένα ολόκληρο έθνος μέσα στη μία ώρα που κράτησε και κατόπιν έκανε ακόμα γνωστότερο το μυθιστόρημα, ώστε να γυριστούν από τότε και μερικές ταινίες με αυτό το θέμα.


Αναμνηστική πλάκα για τα 60 χρόνια από την θρυλική εκπομπή
τοποθετήθηκε τον Οκτώβριο του 1998 σε πάρκο τουΝιου Τζέρσεϋ
στο σημείο, όπου υποτίθεται ότι προσγειώθηκε το πρώτο διαστη-
μόπλοιο από τον Άρη.
Το 2003 έγινε ένα ακόμα ραδιοφωνικό ριμέικ της εκπομπής, που ήταν κατά πολύ αρτιότερο στα εφέ του από το πρωτότυπο, αλλά δεν είχε τη μαγεία του πρώτου, ούτε φυσικά προκάλεσε κανέναν πανικό.





Και για δικαιολογήσουμε τη ρετρο-συλλεκτομανία μας στο συγκεκριμένο θέμα, να προσθέσουμε ότι η εκπομπή είχε εγγραφεί σε μήτρα αναπαραγωγής δίσκων και οι πρώτη έκδοση των δίσκων εκτός από το ότι έγινε ανάρπαστη, είναι κάτι περισσότερο από δυσεύρετη και κοστολογείται με κάποια εκατομμύρια δολάρια, το όποιο αντίτυπό της βρεθεί σε δημοπρασία. Έχει επανεκδοθεί πολλές φορές από τότε, όπου η τιμή του κάθε αντιτύπου είναι προσιτή σε κάθε βαλάντιο.




Το εξώφυλλο του δίσκου από την σπανιότατη σήμερα πρώτη έκδοση του δίδκου με τη ζωντανή ηχογράφηση στο στούντιο την ώρα της εκπομπής.





Κείμενο: Γιώργος Βλάχος με βάση ένα σχετικό σημείωμα στην ελληνική έκδοση του Εικονογραφημένου Κλασσικού "Ο Πόλεμος των Κόσμων" (αριθμός τεύχους 1025, β΄επανέκδοση).
Χρησιμοποιήθηκαν επίσης στοιχεία από το άρθρο της αγγλικής Wikipedia The War of the Worlds (radio drama) και από άλλα sites σχετικά με το θέμα.
Εικονογράφηση: εικόνες από το google και από αρχείο.



 ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
όπως αποδόθηκε εικονογραφημένα στο Classic Illustruted 124 (1955) και από την πιστή αναπαραγωγή του στηναντίστοιχη ελληνική έκδοση.
Πρόκειται για μία από τις ωραιότερες εικονογραφήσεις στη σειρά των Κλασικών εικονογραφημένων.







Σάββατο 29 Οκτωβρίου 2011

Με το χαμόγελο στα χείλη (II)

2ο μέρος

ΕΝΤΥΠΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΑΛΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Η πολιτική γελοιογραφία, με ρόλο σχολίου, σχεδόν στο σύνολό της, είχε στρέψει τα σατιρικά πυρά της στην ιταλική επίθεση και ήταν είτε σαρκαστική για τον εισβολέα, είτε διθυραμβική για τον ελληνικό στρατό στη νικηφόρα αντεπίθεσή του. Από τη μια μεριά συνέβαλλε στο να διατηρείται υψηλό το ηθικό του λαού και από την άλλη η ασφυκτική λογοκρισία δεν θα επέτρεπε κριτικά σχόλια για το δικτατορικό καθεστώς.
Η εξέλιξη στις  επιχειρήσεις του μετώπου ήταν βολική λύση για γελοιογράφους και κρατούντες
Από τις χιλιάδες εμπνευσμένες γελοιογραφίες που δημοσιεύτηκαν τότε, η ανθολόγηση εστιάστηκε περισσότερο στις μοναδικές χρωματιστές -που έχω υπόψη μου- με δημιουργό τον Σταμάτη Πολενάκη, του οποίου είναι φυσικά γνωστό το σουρεαλιστικό του χιούμορ. Το πολενάκειο χιούμορ το συμπληρώνουν και μερικές ακόμα από άλλους Έλληνες γελοιογράφους, αναγκαστικά ως τυχαία επιλογή, γιατί η αξιολογική είναι αδύνατη.



του Φωκίωνα Δημητριάδη


του Φωκίωνα Δημητριάδη


του Νίκου Καστανάκη


του Νίκου Κστανάκη

Οι χρωματιστές  γελοιογραφίες, που ακολουθούν είναι του
 Σταμάτη Πολενάκη και δεν πρέπει να είχαν δημοσιευτεί σε
εφημερίδα της εποχής. Ανήκουν σε συλλογή του Πολεμικού
Μουσείου και προέρχονται από το άλμπουμ "Τον καιρό του
 Πολενάκη". (Εκδόσεις "Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη",1996)





Μετά την Κορυτσάν... "Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν νέας θέσεις συμφώνως
προς το σχέδιον.."
 









του Νίκου Καστανάκη
 


Ανωνύμου

του Φωκίωνα Δημητριάδη
 


του Νίκο Γκεϊβέλη


Ανωνύμου από την εφημερίδα "Ασύρματος" 23/11/1940
 

…ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΑΛΑ ΑΓΓΛΙΚΑ
Στο δεύτερο σκέλος του γελοιογραφικού αφιερώματος παρουσιάζονται σκίτσα -πολλά από αυτά δεν μπορείς να τα πεις γελοιογραφίες, αλλά επικά δραματουργήματα- από τον αγγλικό τύπο, που εξυμνούν την ελληνική αποκοτιά κόντρα στον πανίσχυρο εταίρο του Άξονα. Οι δημοσιεύσεις αυτών των σκίτσων στον αγγλικό τύπο δεν ήταν για να συμβάλουν στη διατήρηση του υψηλού φρονήματος των  Ελλήνων, που έτσι κι αλλιώς δεν θα ήταν εύκολο να τα διαβάσουν, αλλά για να δώσουν παράδειγμα προς μίμηση στον αγγλικό λαό, που κι αυτός έδινε πολυμέτωπα τον “νυν υπέρ πάντων αγώνα” ενάντια στον άλλον σιδερόφρακτο εταίρο του Άξονα στην Ευρώπη και Αφρική και ενάντια στον ασιάτη εταίρο του Άξονα στο μέτωπο του Ειρηνικού. Η σκοπιμότητα αυτή φαίνεται, εξάλλου, ξεκάθαρα σε πολλές από τις γελοιογραφίες, όπου πλάι στον Έλληνα, πάντα τσολιά, στέκει και ο Άγγλος φαντάρος ή ναύτης πολεμώντας μαζί τον Άξονα.



"Βοήθεια! Αυτός εδώ θέλει να πολεμήσει!"
του Low από την  Evening Standard
 


"Βοήθεια! Μου επιτίθεται!"
του Ken  από την Great Britain amd East
 

"Νόμιζα ότι μου είχες πει ότι θα τον έριχνες στο καναβάτσο από
τον πρώτο γύρο!" λέει ο Χίτλερ του Μουσσολίνι καθώς τον
περιποιείται. Πρώτο πλάνο στους θεατές ο Στάλιν που δείχ-
να να διασκεδάζει με την κατάσταση του Μουσσολίνι.
Του Lees από την Sumday Graphics.


Χωρίς λόγια και μόνο γελοιογραφία δεν είναι.
του Zec από την Daily Mirror.


"Στρατηγική υποχώρηση" καθώς τους ωθεί με την ξιφολόγχη του ο Έλληνας
τσολιάς μακριά από την Κορυτσά. Μουσολίνι ιππεύει ανάποδα για να πείσει
τους μικρόνοες οπαδούς του, ότι βαδίζει προς την Κορυτσά.
Του Illingworth για την Daily Mail.


"Κοίτα, Αδόλφε!.. Τον έχω κάνει σκάσει από το τρέξιμο!" ενώ
ο ίδιος δείχνει άνετος και ακμαίος. Παρ' όλα αυτά έχει παιτάξει
τη βαριοπούλα της επίθεσης με την οποίά απειλούσε ότι θα
συντρίψει την Ελλάδα.
Του  George Whitelaw στην εφημερίδα Daily Herald


Ο Έλληνας εύζωνος και ο Άγγλος ναύτης έχουν πάρει στο
κυνήγι τον Ιταλό φαντάρο, που τρέχει
"Γρήγορα, γρηγορότερα, φασιστικά. Λογοπαίγνιο με το
fasiest που σημαίνει "ταχύτητα".
Του George Whitelaw στη  Daily Herald


"Τιμή σ'' αυτούς που ορίσαν να φυλάνε Θερμοπύλες"
στο περιοδικό Punch



"Όταν ο Μουσσολίνι  συνάντησε τον Έλληνα¨ο οποίος διαβάζει πάνω στο κα-
ρτσάκι την επιγραφή: "Μη με σταματάς, ειδάλλως..."
"Ειδάλλως,, τι;" τον προκαλεί κλωτσώντας του το καριτσάκι.
Ανυπόγραφο σκίτσο στην Orkney Herald"
 

Το banner που κρατάει ο Έλληνας τσολιάς γράφει "Είμαστε ουδέτεροι", αλλά
για τον Μουσσολίνι η ουδετερότητα της Ελλάδας "είναι ελληνικά για αυτόν".
Ευφυές λογοπαίγνιο επειδή ο αγγλικός ιδιωματισμός "It's greek to me" σημαί-
νει ακριβώς το ίδιο με αυτό που λέμε εμείς όταν δεν καταλαβαίνουμε κάτι:
"Αυτά είναι κινέζικα για μένα!"
Σκίτσο του Illingwoarth από την εφημερίδα "Daily Mail".


"Η δόξα που είναι η Ελλάδα... Το μεγαλείο που ήταν η Ρώμη".
Σκίτσο του George Whitelaw από την "Daily Telegraph".


"Οι Νέες Θερμοπυλες"
Η Δόξα που λέγεται Ελλάδα
Σκίτσο του  Hengest στην "Manchester Evening News"
Ο παραλληλισμός των Θερμοπυλών με τις μάχες στην Πίνδο
είχε εμπνεύσει πολλά παρόμοια σκίτσα στον αγγλικό τύπο
της εποχής.


"Οι γιοι του Αίαντα'
Οι απ' ευθείας απόγονοι του ομηρικού Αίαντα, του πιο ανδρείου
Δαναού στον Τρωικό πόλεμο, που τόλμησε να αναμετρηθεί και
με τον θεό Άρη, δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν τους εξ ουρα-
νού κεραυνούς του ναζιστικού "κεραυνοβόλου πολέμου" με την
ίδια απαράμιλλη γενναιότητα του μυθικού τους προγόνου.
Σκίτσο του George Whitelaw από την εφημερίδα Daily Herald.


"Η θέληση να νικήσει"
προσδιορίζει την "Ποιότητα του Ανθρώπου".
Σκίτσο του Clive Uptton στην εφημερίδα  "Daily Sketch".


Η (ναζιστική) κουλτούρα καπελώνει την Ελλάδα (των ερειπίων)
επιβάλλοντας τη Νέα Τάξη πραγμάτων.
Ω, πόσο επίκαιρο, ξανά!
Συγκλονιστικά δραματικό σκίτσο του Zec για την εφημερίδα "Daily Mirror".


Οι πράξεις του θα μείνουν ζωντανές για πάντα
Η χώρα του θα αναστηθεί και πάλι
"Και ποιος άλλος θάνατος θα ήταν καλύτερος για έναν γενναίο από το να έρθει αντιμέτωπος
με κάθε ανυπέρβλητη υπεροχή υπερασπιζόμενος τις στάχτες των προγόνων του και τους
ναούς των θεών του;" (Macaulay).
Ελεγεία και προφητεία σε συγκλονιστικό σκίτσο του George Whitelaw στην εφημερίδα "Daily Herald".


"Πρόσεχε τον!"
"Κάθε σκυλί έχει την μέρα του" με τον αγγλικό ιδιωματισμό που πάει να πει "Η εκδίκηση του ταπεινωμένου" ο Μουσσολίνι με τη μορφή κακομούτσουνου μπουλντόγκ  αναλαμβάνει μετά χαράς τον ρόλο που του αναθέτει
ο σιδερόφρακτος Τεύτονας. Τι έχει να φοβηθεί από τον λαβωμένο βαριά και αλυσσοδεμένο Έλληνα;
Δεν ξέρω, γιατί ο σκύλος μου θυμίζει συνειρμικά ΔΝΤ;
Γελοιογραφία του Furnival στην εφημερίδα "Lancashire Daily Post".



Οι ασπρόμαυρες γελοιγραφίες και σκίτσα προέρχονται από το λεύκωμα ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ "ΚΟΡΟΪΔΟ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ" (χωρίς χρονολογία έκδοσης)